تولید محتوای الکترونیکی پارادایم جدید درعصراطلاعات

آموزش مجازی وتولید محتوای الکترونیکی پارادایم جدید درعصر اطلاعات

 

مقدمه :

 

ما در حال گذر از جامعه صنعت– محور به جامعه اطلاعات-محور ، يا به عبارت ديگر گذر از دنيای فيزيكی به دنيای مجازی هستيم. ورود به عصر اطلاعات و زندگی اثربخش در جامعه اطلاعات– محور، مستلزم شناخت ويژگی های آن است.

 

 

«کوهن »معتقد است كه مدل پيشرفت علم، تحول از يك پارادايم به پارادايم ديگر است و در هر حوزه فكری می توان پارادايمی را يافت.

 

فناوری اطلاعات پارادايم جديدی است كه در هر حوزه ای كاربرد دارد و ضمن ايجاد پارادایم های ديگر، سبب تغيير چهره جهان ما شده و امكان آموزش متناسب با نيازهای عصر حاضر را فراهم نموده است.

 

به عنوان مثال، آموزش مجازی يا تولید محتوای الكترونيكی پارادايم جديدی در حوزه آموزش مجازی و يادگيری الکترونیکی پديد آورده و امكان يادگيری را در هر زمينه ، برای هر فرد ، در هرزمان و در هر مكان به صورت مادام العمر فراهم آورده است. در حوزه نشر، كتاب ها ومجلات الكترونيكی ، محتوای الکترونیکی پاراديم جديدی در اين صنعت پديد آورده اند.

 

كتاب های چندجلدی كه گاهی چندين قفسه جا مي گرفتند، در پاراديم جديد به صورت يک لوح فشرده عرضه می شوند.

 

پاراديم ها دائما در حال تغييرند و قانونی به نام «قانون بازگشت به صفر » بر آن ها حاكم است. براساس اين قانون وقتی پارادايمی تغيير مي كند، همه به نقطه صفر بازمی گردند و همه چيز از نو آغاز مي شود.

 

افراد يا سازمان های موفق در پارادايم قديم ،لزوما در پارادايم جديد نيز به همان ميزان موفق نخواهند بود، مگر آنكه سريع تر از ديگران، خود را با پارادايم جديد در حوزه فعاليت خود همسو سازند.

 

 

آموزش مجازی وتولیدمحتوای الكترونيکی شامل آموزش مبتنی بر رايان، آموزش مبتنی بر اينترانت آموزش  مبتني بر وب، پارادايم های جديد، و محصول فناوری اطلاعات مي باشند كه بشريت را به سمت يک انقلاب بزرگ آموزشی سوق مي دهند.

 

تعریف آموزش مجازی وتولیدمحتوای الكترونيكی:

 

 

آموزش مجازی وتولیدمحتوای الکترونيکی به مجموعه وسيعی از نرم افزارهای کاربردی و شيوه های آموزش مبتنی بر فناوری اطلاعات (اعم از رايانه، ديسک فشرده، شبکه، اينترنت و اينترانت ودانشگاه مجازی) گفته می شود که امکان آموزش و يادگيری را براي هر فرد در هرزمينه ، در هر زمان و مکان به صورت مادام العمر فراهم مي سازد.

 

ضرورت، اهميت و هدف آموزش مجازی وتولید محتوای الكترونيكی :

 

 

نيازهای روزافزون مردم به آموزش، عدم دسترسی آن ها به مراكز آموزشی، كمبودامكانات اقتصادی، كمبود آموزشگران مجرب، و هزينه های زيادی كه صرف آموزش مي شود، متخصصان را بر آن داشت كه با كمک فناوری های اطلاعات، روش های جديدی برای آموزش ابداع نمايند كه هم اقتصادی و باكيفيت باشند و هم بتوان با استفاده از آن،به طور همزمان جمعيت كثيری از فراگيران را تحت آموزش قرار داد.

 

پيشينه آموزش مجازی وتولید محتوای الکترونيکی در جهان:

 

آموزش مجازی (آموزش ازراه دور ) در دهه اول سال ١٧٠٠ ميلادی آغاز شد و هنوز هم در نقاط مختلف دنيا از اين شيوه آموزش برای تحصيل استفاده مي شود. بهره گيری از فناوری درامر آموزش از اوايل دهه ١٩٠٠ ميلادی و آموزش مجازی و تولید محتوای الکترونیکی  از سال ١٩٩٥ شروع شده است

 

موج اول آموزش مجازی وتولید محتوای  الکترونيکی ( 1999-1994)

 

 

با ظهور پست الکترونيکی، مرورگرهای وب (HTML)، مدیاپلایر  و.....چهره  آموزش مجازی وتولید محتوای الکترونیکی مبتنی بر چند رسانه ای ها تغييرات زيادی پيدا کرد. اساس و آموزش مبتني بر وب  اين نوع آموزش با کمک ابزارهايی چون پست الکترونيکی و اينترنت، و به صورت آموزش مجازی مبتنی بر رايانه ، با کيفيت پايين و به صورت متناوب انجام گرفت.

 

موج دوم آموزش مجازی وتولید محتوای الکترونيکی (2000-2005):

 

فناوری هايی چون جاوا، کاربردهای وسيع انواع شبکه ها، خطوط مخابراتی با پهنای باند وسيع، طراحي وب سايت های پيشرفته و ...، انقلابی در صنعت آموزش به وجود آورد وآموزش مجازی وتولید محتوای الکترونیکی  تحت وب را به آموزش واقعی بسيار نزديک ساخت.

ارائه محتوای الکترونیکی دوره درمحيط های آموزشی چند بعدی و ارائه خدمات پيشرفته و باکيفيت به فراگيران وهمچنين تعريف و ارائه استانداردهای آموزش مجازی وتولید الکترونيکی از ويژگی های اين دوران به شمار می آیند.

 

پيشينه  آموزش مجازی وتولید محتوای الکترونيکی در ايران :

 

آموزش مجازی وتولید محتوای الكترونيكی در ايران به زمان بهر ه گيری از رايانه های شخصی در ميان اقشار مختلف فرهنگی‐ اجتماعی برمي گردد. با ايجاد و توسعه شبكه های ارتباطی، تحولات شگرفی در آموزش مجازی وتولید محتوای الكترونيكی به وجود آمده است.

 

دانشگاه بين المللی ايران که ترکيبی از امکانات موجود و بالقوه دانشگاهيان و فناوران ايرانی در خارج از کشور است با همکاری مراکز دانشگاهی ايران، ترکيبی را به وجود آوردند که پيش نياز آموزش مجازی وتولید محتوای الکترونيکی در ايران در سطح دانشگاه فراهم گردد. در سال2002 ميلادی اين دانشگاه نيروهای خود را ساماندهی کردو در پی همايش آموزش مجازی و تولید محتوای الکترونیکی اين دانشگاه در اوت ۲۰۰۲ ، به عنوان اولين دانشگاه مجازی ايران ظاهر شد.

 

پس از آن دانشگاه های مختلف مانند صنعتی شريف، اصفهان، شيراز، تهران، دانشگاه آزاد منطقه جنوب تهران، دانشگاه علوم حديث، و دانشگاه اينترنتی ايران نيز طرح آموزش مجازی وتولید محتوای الکترونيکی را اجرا کردند.

 

هم اکنون وزارت علوم، تحقيقات و فناوری « طرح ملي توسعه دانشگاه های مجازي در کشور » را به اميد تحقق نتايج زير دنبال مي کند:

 

✔ همگانی کردن آموزش عالی درآموزش مجازی وتولید محتوای الکترونیکی  

✔ شکوفايی استعدادهای افراد خارج از قلمرو رسمی دانشگاه ها درآموزش مجازی وتولید محتوای الکترونیکی

✔ كاهش تعداد متقاضيان ورود به دانشگاه از طريق كنكوردر آموزش مجازی وتولید محتوای الکترونیکی

✔ کاهش هزينه های مسافرت های بين شهری در آموزش مجازی وتولید محتوای الکترونیکی

✔ گسترش مرزهای دانش به فراسوی محدوديت های سنتی در آموزش مجازی وتولید محتوای الکترونیکی

✔ حركت در زمينه كوچک  سازی دانشگاه ها (از نظر فيزيكی)

✔ افزايش توان رقابت علمی كشور

✔ همگامی با كاروان جهانی علم و ارتقای علمی در قرن حاضر

 

شيوه ارائه دروس به دانشجو از طریق آموزش مجازی وتولید محتوای الکترونیکی :

 

✔ عدم وابستگی كلاس درس به زمان خاص جامعيت، فراگيری، پويايی، روزآمدی و رفع نياز آموزشی در زمان دلخواه در آموزش مجازی و تولید محتوای الکترونیکی

✔ افزايش كيفيت ارائه دروس (به دليل ارائه دروس به صورت چندرسانه ای) درآموزش مجازی وتولید محتوای الکترونیکی

✔ افزايش ميزان اثربخشی و بازدهی آموزشی(به دليل حذف محدوديت های زمانی و مکانی) درآموزش مجازی وتولید محتوای الکترونیکی

 

 

تعامل بين استاد و دانشجو در آموزش مجازی و تولید محتوای الکترونیکی :

 

✔ عدم نياز به حضور فيزيكی استاد و دانشجو در كلاس درس از طریق آموزش مجازی وتولید محتوای الکترونیکی

✔ كاهش زمان و هزينه رفت و آمد برای دانشجويان از طریق آموزش مجازی وتولید محتوای الکترونیکی

✔ پشتيبانی تعداد زيادی دانشجو در يک كلاس در آموزش مجازی وتولید محتوای الکترونیکی

✔امكان ثبت فعاليت ها و پيشرفت دانشجويان توسط استاد در آموزش مجازی و تولید محتوای الکترونیکی

✔ امكان تهيه  مدل های مختلف آموزش توسط استادان در آموزش مجازی وتولید محتوای الکترونیکی

✔ ارتباطات آسان و فراگير آموزشي در آموزش مجازی وتولید محتوای الکترونیکی

✔ دسترسي به منابع اطلاعاتي در آموزش مجازی وتولید محتوای الکترونیکی

✔ دسترسي پيوسته به كتابخانه مجازی

✔ جستجوی هوشمندانه

✔ انعطاف پذيری، دردسترس بودن، و سهولت دسترسی به منابع آموزشی

✔ افزايش حق انتخاب دانشجو در تعيين دوره های آموزشی

✔ تغيير محتوای تدريس از« محدود و انتخابی» به  « نامحدود و متنوع »

 

تغيير نگرش و دانش کاربران  درآموزش مجازی وتولید محتوای الکترونیکی :

 

 

✔ تغيير سطح سواد دانش آموختگان (از سواد كلاسيک به خلاقيت و توليد دانش درآموزش مجازی وتولید محتوای الکترونیکی

✔ تغيير نگرش به آموزش و يادگيری (از فردی به اجتماعی) در آموزش مجازی و تولید محتوای الکترونیکی

✔ تغيير نگرش به فراگيران «از ایجاد رقابت » «به همکاری و مشارکت » در آموزش مجازی وتولید محتوای الکترونیکی

✔ تغيير وظيفه فراگيران از «ذخیره سازی اطلاعات و افزایش محفوظات » به «مدیریت اطلاعات و تولید دانش »  در آموزش مجازی وتولید محتوای الکترونیکی

✔ افزايش سرعت درآموزش و يادگيری از طریق آموزش مجازی

✔ افزايش سطح علمی جامعه از طریق آموزش مجازی

✔ قابليت تنظيم آهنگ يادگيری فراگيران از طریق آموزش مجازی وتولید محتوای الکترونیکی

✔ محوريت كاربران از طریق آموزش مجازی وتولید محتوای الکترونیکی

 

مديريت آسان و كارآمد درآموزش مجازی وتولید محتوای الکترونیکی :

 

✔ نظارت و كنترل دقيق بر نظام آموزشی و اطلاعات در آموزش مجازی وتولید محتوای الکترونیکی

✔ جمع آوری سريع بازخوردها و تجزيه و تحليل آن ها در آموزش مجازی وتولید محتوای الکترونیکی

✔ كاهش هزينه و زمان در آموزش مجازی وتولید محتوای الکترونیکی

✔ فراهم نمودن فرصت های آموزشی يكسان برای عموم در آموزش مجازی وتولید محتوای الکترونیکی

✔ افزايش سرعت در توسعه و پيشرف در آموزش مجازی وتولید محتوای الکترونیکی

 

آموزش مجازی وتولید محتوای الكترونيكی مستلزم زيرساخت های فراواني است كه عبارت اند از :

 

✔ توسعه مهار تهای فناوری اطلاعات و ارتباطات در تمام سطوح جامعه برای عموم مردم ترغيب و ترويج پژوهش های آموزشی در زمينه فناوری اطلاعات

✔ گسترش كمی و كيفی در توليد نرم افزارهای آموزشی ومحتوای الکترونیکی

✔ تجهيز مدارس و دانشگاه ها به رايانه و دسترسی به شبكه جهانی درآموزش مجازی

✔ توسعه مراكز آموزش مهارت های اطلاعات و ارتباطات با تولید محتوای الکترونیکی

✔ تقويت زيرساخت های شبكه اينترنت در كشوراز طریق آموزش مجازی

✔ گسترش سطح دسترسی عموم به رايانه و شبكه جهانی با تولید محتوای الکترونیکی و آموزش مجازی

✔ توسعه فرهنگ استفاده از فناوری  اطلاعات در امور روزمره از طریق آموزش مجازی

 

روش ها و انواع آموزش مجازی وتولید محتوای الكترونيكی :

 

انواع آموزش مجازی وتولیدمحتوای الكترونيكی عبارت اند از:

 

✔ آموزش مجازی وتولید محتوای الکترونیکی مبتنی بر رایانه 

در اين شيوه آموزش، منابع آموزشی از قبيل ديسک نوری يا فلاپی به فراگير داده می شود و فراگير به صورت انفرادی در زمان و مكان معين، مي تواند به آموزش در زمينه های مورد علاقه خود بپردازد.

✔ آموزش مجازی وتولید محتوای الکترونیکی مبتنی بر وب

دراين روش منابع آموزشی از طريق اينترنت و در محيط وب، در اختيار فراگير قرار مي گيرد. در اين روش از سرويس های پست الكترونيكی تابلوهای اعلانات، و چت براي برقراری ارتباط فراگير با منابع آموزشی استفاده مي شود.

✔ ويديو كنفرانس 

اين روش قابليت هايی مثل استفاده از وسايل كمک آموزشی نظير رايانه، دوربين، پروژكتور، ميكروفون، و برقراری ارتباط زنده بين فراگير و متخصصين و معلمان را فراهم مي سازد.

✔ سيستم ماهواره ای

اين سيستم از يک هاب (فرستنده) و يک ايستگاه زميني(گيرنده) تشكيل شده است. در اين روش برای آموزش مجازی (از راه دور) و تولید محتوای الکترنیکی، از يك پروژكتور، يك صفحه نمايش و رايانه ای كه از طريق ماهواره به يک شبكه متصل شده، استفاده مي شود.

در آموزش  مبتنی بر وب يا آموزش مجازی وتولید محتوای الکترونیکی ، فراگيران مي توانند از طريق اينترنت در مركز ثبت نام كنند، از دروس ارائه شده انتخاب واحد نمايند، جزوه درسي موردنظر را مطالعه كنند، از جلسات درس استاد استفاده نمايند و در پايان دوره نيز امتحان دهند.

 

 

 

 

 

 

در سیستم آموزش مجازی وتولید محتوای الکترونیکی فراگيران مي توانند هر روز و هر لحظه كه مايل باشند با استاد و همكلاسی هاي خود ارتباط برقرار كنند و با تشکيل گروه های مباحثه، به تبادل نظر درباره مفاد درسی و تمرينات خود با استفاده از اينترنت بپردازند. محتويات دروس ممكن است از طريق اينترنت، يا با استفاده از ويديو و تصاوير دوطرفه (تعاملی) انتقال يابند. ممكن است تلويزيون های كابلی يا ماهواره ای، رسانه هاي انتقال دهنده اين مواد درسی باشند؛ يا منابع درسي بر روي لوح فشرده يا نوار ويديويي يا دی وی دی يا تركيبی از اين روش ها، در اختيار فراگير قرارگيرند.

در اين سيستم آموزشی قسمت اعظم آموزش، مبتنی بر دروسی است كه هر زمان كه فراگير اراده كند مي تواند به سايت مركز متصل شود و آن دروس را دريافت كند.

فراگير مي تواند چندين بار، مطالب ارائه شده را مشاهده كند. در اين سيستم ممكن است افراد ثبت نام شده برای يک درس، هزاران نفر باشند. آموزش در اين سيستم كاملا فعال است. آموزش الكترونيكی ثابت كرده كه ٢٠ تا ٢٥ درصد ميزان يادگيری را نسبت  به روش های سنتی آموزش، افزايش مي دهد.

 

آموزش مجازی وتولیدمحتوای الكترونيكی و كتابخانه ها :

 

انفجار اطلاعات و قوانين حاكم بر فناوری اطلاعات، حرفه كتابداران را به طور گسترده ای تحت تأثير قرار داده است. كتابداران بايد از اين فكر كه كتابخانه ها فقط با منابع مرجع، فهرست نويسی، فراهم آوری، حفاظت و امانت منابع، و مديريت فيزيكی مجموعه های چاپی سروكار دارند، دوری كنند.

 صرف انتقال فعاليت های كتابخانه از ساده به الكترونيكی، نيازهای مراجعان به كتابخانه را برطرف نمي كند و آينده  آن ها را نيز تضمين نخواهد كرد كتابداران، تهيه كنندگان اطلاعات در محيطی هستند كه دائما در حال تغيير است و فناوری اطلاعات خواه ناخواه، شغل آن ها را تغيير مي دهد. فناوری اطلاعات، راه را براي کتابخانه های ديجيتال هموارکرده است.

 

 

 

اين کتابخانه ها که گاهي کتابخانه های درونخطي، بدون ديوار، مجازی، الکترونيکی و روميزی خوانده می شوند، با استفاده از رو شهای فناوری اطلاعات، دسترسی مداوم به اطلاعات ديجيتالی (متن كامل) را فراهم می آورند. کتابخانه های ديجيتال از ضروريات نظام آموزشی مجازی  و تولید محتوای الکترونیکی محسوب می شوند.

 

اين نوع کتابخانه ها متکي بر داده های رقومی هستند و به تدريج جايگزين ركوردهای چاپی می شوند و از طريق شبکه، امکان دسترسی ٢٤ساعته برای همگان را فراهم می آورند. کتابخانه های ديجيتال‐ برخلاف کتاب های چاپی‐چندرسانه ای و قابل بازيابی اند و با جستجو در شبکه می توان داده ها را در اقيانوس اطلاعات گرد آورد و از طريق برنامه های فرارسانه ای و فرامتنی و نظام های خبره، مورد استفاده قرار داد مجموعه های رقومی ، منابع متنوعی از قبيل مجلات الکترونيکی ، کتب ، متن کامل و پايگاه های اطلاعاتی مختلف را شامل مي شوند.

با نگاهی حتی گذرا مي توان به خوبی درک کرد که همگام با تحولات نظام آموزشی و حرکت به سوی آموزش مجازی وتولید محتوای الکترونيکی، کتابخانه ها نيز بايد مسير خود را به سمت ديجيتالی شدن تغيير دهند تابتوانند با تغيير نقش خود، جايگاه خود را حفظ کنند و متناسب با نياز جامعه، نسبت به ارائه  خدمات جديد، توانا باشند.

 

پيوند كتابخانه ها، فناوری اطلاعات و آموزش با يكديگر، اتحادی را به وجود آورده كه حاكي از محرک های مالي است. فشارهای مالی بر آموزش عالی، سيستم ها را به سمت پياده سازی طرح هايی سوق داده است كه منجر به كاهش هزينه ها شود. فناوری اطلاعات، زمينه های تحقق اين طرح ها را به خوبی فراهم كرده است. قراردادن اطلاعات دانشجويان روی صفحات گسترده، رفع نيازهای اطلاعاتی دانشجويان در كتابخانه های مجازی‐ و به طور كلی سيستم های آموزشی مجازی وتولید محتوای الكترونيكی، منجر به تحولات اساسی در وظايف كتابداران شده است. كتابخانه ها وظيفه آموزش نحوه استفاده از محيط های آموزشی جديد و خدمات آن به دانشجويان را به طور مستقيم عهده دار خواهند بود.

 

در اين ميان سؤالاتی مطرح است كه نياز به تحقيقات بعدی را آشكار مي سازد:

 

✔ چطور كتابخانه ها می توانند از نظر ارائه خدمات، بين سيستم آموزش سنتی وسيستم آموزش جديد پل بزنند؟

✔ بهتر است چه خدماتی به صورت سنتی و چه خدماتی به صورت جديد ارائه شوند؟ در سيستم تركيبی به چه بسترهايی نياز است؟

✔ با توجه به نيازهای جديدی كه در محيط آموزش الكترونيكی يا مجازی به وجود آمده است،كتابخانه ها بايد چه خدمات جديدی را دوباره تعريف كنند؟

كتابخانه ها در مدل آموزشی جديد، چه نقشی می توانند بازي كنند؟

✔ بهترين راهبرد برای كتابخانه ها به منظور همگام شدن با سيستم آموزشی جديدچيست ؟

 

نتيجه گيری پارادایم در تولید محتوای الکترونیکی و آموزش مجازی :

 

در آستانه ورود به عصر اطلاعات، پاراديم جديدی به نام فناوری اطلاعات مطرح شده است كه تأثير اجتناب ناپذيری بر تمامي حوزه های دانش بشری داشته و نهادهای مختلف اجتماعی را دستخوش تغييرات بزرگی نموده است. نهادهاي آموزشی در مواجهه با اين پاراديم، بر اساس رويكردهای جديد، نظام آموزشی خود را در سطوح مختلف، تنظيم مي نمايند.

آموزش مجازی وتولید محتوای الكترونيكی نيز پارادايمی جديد و محصول فناوری اطلاعات مي باشد و چند سالی است توسط برخی سازما ن ها و دانشگاه ها در قالب طر ح های آموزشی متعدد مطرح و حتي اجرا شده است. به طوركلي فناوری اطلاعات، فرصت های جديدی را برای جوامع مختلف ايجاد كرده است؛

جوامعی كه سريع تر اين فرصتها را شناسايی كنند، مي توانند با جهشی ساختاری، عقب ماندگی های خود را جبران نمايند. فراهم نمودن زيرساخت های كليد گذر ما به جامعه « نهضت سواد آموزی با آموزش مجازی وتولید محتوای الكترونيكی » ضروری، ارائه طرح هايی نظير اطلاعاتی خواهد بود. آموزش مجازی وتولید محتوای الكترونيكی مي تواند بسياری از معضلات جوامع‐ از جمله:

 

نيازهای روزافزون مردم به آموزش، عدم دسترسی يكسان به مراكز آموزشی، كمبودامكانات اقتصادی، كمبود آموزگاران مجرب، و هزينه های زيادی كه صرف آموزش مي شود‐ را برطرف نمايد. مزايای زيادی براي اين نوع سيستم آموزش مجازی وتولید محتوای الکترونیکی برشمرد ه اند كه معايب آن را پوشش مي دهد.

 

با ورود به سيستم آموزش مجازی وتولید محتوای الكترونيكی، كتابخانه ها نيز همچون زيرسيستم هاي ديگردچار تغييرات زيادی خواهند شد. اين كه كتابخانه ها در سيستم جديد چه نقشی پيدا خواهند كرد بستگي زيادی به رويكرد كتابداران به فناوری های جديد دارد. آنچه مسلم است اين كه كتابداران بايد همگام با تحولات، پيش روند و گرنه نقش آ نها در صحنه آموزش بسيار كمرنگ خواهد شد.

 

كتابداران بايد نياز سيستم های جديد را شناسايی كنند و متناسب با آن، خدمات جديدی را ارائه نمايند و نقش هدايتگری خود را در عرصه های توليد، سازماندهی و اشاعه اطلاعات در مدل های جديد حفظ كنند.

به طوركلی دورنمای آينده آموزش مجازی وتولید محتوای الكترونيكی را مي توان چنين تصويركرد:

✔  انتشاررايگان دانش بين كشورها ممكن است منجر به كاهش اختلافات بين كشورها شود.

✔ كشورهای توسعه نيافته در زمينه های علمی رشد سريعتری پيدا مي كنند و دسترسی همگانی و رايگان به منابع آموزشی باعث شتاب بخشيدن به توسعه اقتصادی جهان خواهد شد.

 

 

مولف :مریم اسماعیلی