از بخش‌‌های آموزش مجازی و تولید محتوای الکترونیکی  است که امروزه بیش‌ترین رشد را در صنعت آموزش به خود اختصاص داده است. این در حالی است که با استفاده‌ی روزافزون از تکنولوژی‌‌های ارتباطی جدید، اهمیت توجه و بحث در رابطه با مسائل اخلاقی نیز افزایش می‌یابد. اگر چه که یادگیری الکترونیکی  و تولید محتوای الکترونیکی و آموزش مجازی منجر به راحتی و آزادی فراگیران در دسترسی و مدیریت اطلاعات می‌شود، این امر منجر به مسائل اخلاقی جدیدی در رابطه با اقدامات یادگیری اخلاقی، تمامیت فردی و مسؤولیت و جوابگویی می‌شود. امروزه بیش از 200 نوع محصول یادگیری الکترونیکی و تولید محتوای الکترونیکی و آموزش مجازی  در سراسر دنیا موجود است که برخی از طریق پرداخت هزینه و برخی به‌صورت رایگان در دسترس کاربران هستند. وجه شباهت این محصولات در این است که تمامی این محصولات شامل 3 جزء اصلی هستند که عبارتند از:

تکنولوژی، فرایند‌ها و افراد (آموزش‌دهنده و آموزش‌گیرنده).

هر یک از این اجزاء می‌توانند مسائل اخلاقی خاص خود را ایجاد کنند که در این میان مهم‌ترین مسائل اخلاقی مربوط به دو جزء افراد و فرایند‌هاست. از جمله مسائل اخلاقی مربوط به تکنولوژی می‌توان به انواع سیستم‌‌های مدیریت یادگیری و داده (LMS, CMS)، فناوری رمزگزاری و تصدیق داده‌ها، نظارت از راه دور و امنیت شبکه اشاره کرد.

با این وجود، تکنولوژی به تنهایی نمی‌تواند در ایجاد جو اخلاقی یادگیری کمک‌ کننده باشد. ازجمله مهم‌ترین مسائل اخلاقی مربوط به فرایند‌ها و آموزش‌دهندگان یادگیری الکترونیکی و آموزش مجازی می‌توان به طراحی نامناسب آرایش دوره و دروس، مدیریت نامناسب منابع، عدم توجه و ارتباط مناسب با فراگیران و در کل کیفیت نامناسب آموزش اشاره کرد. در متون مختلف به مسائل اخلاقی زیادی در رابطه با فراگیران یادگیری الکترونیکی و آموزش مجازی وتولید محتوای الکترونیکی اشاره شده که برخی از آن‌ها عبارتند از:

تقلب، سرقت ادبی، تعدی به حقوق دیگران و جاسوسی در فضای مجازی.

در روش آموزش مجازی , و تولید محتوای الکترونیکی تقلب بسیار راحت ‌تر از آموزش چهره به چهره است. در این روش فراگیران می‌توانند مجموعه‌ای از اطلاعات را از طریق تقلب جمع‌آوری کنند و در تکالیف، پروژه‌‌ها و مقالات خود به‌کار برند.

برخی از انگیزه‌‌های مربوط به تقلب و عدم رعایت مسائل اخلاقی در تولید محتوای الکترونیکی  و آموزش مجازی شبیه آموزش چهره به چهره است که شامل: فشار برای کسب نمره، اضطراب محیط امتحان، کمبود دانش، خصوصیات فردی و شخصیتی و اختلال رشد استدلال اخلاقی است. با وجود مطرح شدن مسائل اخلاقی مختلف در روش‌های یادگیری و آموزش مجازی وتولید محتوای الکترونیکی، راهکار‌های مؤثر و کمک‌ کنند‌ه‌ای نیز در این زمینه وجود دارند که در هر یک از ابعاد ذکر شده می‌توان از آن‌ها کمک گرفت.

اگرچه آموزش مجازی  و تولید محتوای الکترونیکی تحولات شگرفی را در زمینه‌ی آموزش ایجاد کرده است، منجر به ایجاد مسائل جدیدی در حیطه‌ی اخلاق و مسئولیت‌ پذیری نیز شده است. بنابراین، برای مدنظر قرار دادن و حل این مشکلات باید به کلیه‌ی ابعاد تولید محتوای الکترونیکی و آموزش مجازیازجمله سیستم‌‌های مدیریت یادگیری، کیفیت محتوا و روش‌‌های اجرا و مدیریت آموزش مجازی و تولید محتوای الکترونیکی توجه ویژ‌ه‌ای مبذول داشت.

اخلاق از مهمترين مباحث و موضوعات مطرح در محیط های آکادمیک است که در حال حاضرتوسط مجامع بین المللي، سازمانهای منطقهای، سیاستگذاران، برنامه ريزان، محققین و متخصصین رشته های مختلف علوم و فنون در بسیاری از کشورها مورد توجه ويژه قرار گرفته است. به علاوه دوران معاصر، عصر انفجار اطلاعات است و جوامع امروزی به عنوان جامعه اطلاعاتي خوانده ميشوند و حضور فناوری ها ی اطلاعاتي، آموزش مجازی و يادگیری تولید محتوای  الکترونیکي بیش از پیش در دنیای امروز اهمیت يافته است.

با ظهور روشهای گوناگون آموزش مجازی و تولید محتوای الکترونیکی، انواع متفاوتي از محتواها و منابع  الکترونیکي و آموزش مجازی شکل گرفته و در اين راستا، دستورالعملها و توصیه های اخلاقي برای استفاده، دسترسي، بازيابي وتوزيع آنها به واسطه ارتباط با عامل انساني، اهمیت مييابد.

در ايران نیز آموزش مجازی و تولید محتوای الکترونیکی بیش از پیش توسعه يافته و تولید انواع محتواهای الکترونیکي  وآموزش مجازی به يکي از امور روزمره اعضای هیات علمي و دانشگاهها تبديل شده است. لذا به منظور حفظ حقوق افراد اعم از بیماران، پرسنل وتهیه کنندگان محتوای الکترونیکی و آموزش مجازی ، نیاز به وجود کدهای اخلاقي در اين زمینه بیش از گذشته احساس ميشود.

تعاریف محتوای الکترونیکی و آموزش مجازی :

محتوای الکترونیکی و آموزش مجازی : به کلیه محتواهای آموزشي اعم از چند رسانه ایها، گرافیک، متن، تصوير، اسلايد، پويانمايي ، انیمیشن، شبیه سازی،بازی پردازی، منابع درسي و محتوای الکترونیکی و آموزش مجازی آرشیو شده حاصل از تعامل افراد اطلاق ميشود که به فرمت الکترونیکي ارائه شوند.

طراحی آموزشی:

به اصول نظری و عملي طراحي، تولید، بهره مندی، مديريت و ارزيابي فرآيندها و منابع يادگیری گفته ميشود که به منظورتضمین کیفیت آموزش مجازی و محتوای الکترونیکی انجام ميشود و شامل تمام روندهای تحلیل نیازها و اهداف فراگیران، طراحي روند آموزشي، اجرا و ارزشیابي برای پوشش اين نیازها است.

مالکیت معنوی در تولید محتوای الکترونیکی و آموزش مجازی :

عبارت است از مالکیت مواردی مانند ايده، اختراع يا فرآيندی که با کار فکری و هوشمندانه تولید شده است.

✔ . افرادی به عنوان مولف محتوای الکترونیکي و آموزش مجازی  شناخته ميشوند که حداقل در يکي از مراحل

الف) طراحي آموزش مجازی و محتوای الکترونیکی 

 ب) ارائه محتوای الکترونیکی یا آموزش مجازی ويا تهیه مطالب علمي، نقش اصلي داشته باشند و يکي از اين مولفین به عنوان مولف مسئول معرفي ميشود.

کدهای اخلاقی محتوای الکترونیکی  در آموزش مجازی :

✔ انتساب غیرواقعي صوری به فرد يا سازماني که در تهیه محتوای الکترونیکی یاآموزش مجازی  نقش ندارد، نادرست است.

✔مسئولیت رعايت حق مالکیت معنوی و اصول تعهد حرفهای با تمامي مولفین محتوای الکترونیکي یا آموزش مجازی  است.

✔ مولف مسئول بايد از موافقت گروه مولفین برای اضافه شدن نامشان، به طور مکتوب اطمینان حاصل کند و حق مالکیت معنوی ايشانرا به تناسب میزان مشارکت رعايت نمايد.

✔ مولف مسئول بهتر است از کلیه افرادی که در قسمتي از فرآيند تهیه محتوای الکترونیکی یا آموزش مجازی مانند ايده پردازی و ساير مراحل شرکت داشته اند ولي اين میزان در حدی نیست که به عنوان مولف محسوب شوند، در بخشي از محتوای الکترونیکی یا آموزش مجازی  با عنوان تشکر و قدرداني نام ببرد.

✔ مشخصات کامل مولفین شامل نام و نام خانوادگي کامل، وابستگي سازماني و تحصیلات بايد در محتوای الکترونیکی یا آموزش مجازی  ذکر شود.

✔مسئولیت نهايي در مورد صحت و به روز بودن مطالب آموزشي ارائه شده در زمان تولید، با مولفین محتوای الکترونیکي (آموزش مجازی ) است و زمان تولید يا به روز رساني بايد در محتوای الکترونیکی ذکر شود.

✔ مطالب ارائه شده در محتوای الکترونیکي یا آموزش مجازی  و تمام عکس ها، نمودارها، تصاوير، فیلم ها و غیره بايد دارای مجوز استفاده از صاحب اثر و باذکر منبع باشد و اگر اين موارد حاصل نتايج تجربیات و تحقیقات مولفین است، اين موضوع بايد به وضوح بیان شوند و هر گونه دخل و تصرف در آن اعلام گردد.

✔ تمامي مولفین محتوای الکترونیکي و آموزش مجازی بايد مسئولیت بخش مرتبط با خود را در زمینه های زير بپذيرند:

الف)صحت مطالب مندرج در محتوای الکترونیکی یا آموزش مجازی 
ب) پايبندی به راهنماهای اخلاقي عمومي و اختصاصي کشور 

ج) اظهار تعارض منافع احتمالي در محتوا

✔. وجود تعارض منافع به خودی خود ايرادی اخلاقي برای محتوای الکترونیکی یا آموزش مجازی  محسوب نميشود اما مولفین بايد هرگونه تعارض منافع را که از نگاه مخاطبین پوشیده است، در محتوای الکترونیکی یا آموزش مجازی  به طور شفاف اعلام نمايند.

✔ قرارداد تولید محتوای الکترونیکی یا اموزش مجازی  بین مولفین و حامي مالي نبايد منجر به منع اعلام هر گونه تعارض منافع شود.

✔ رعايت معیارهای حقوقي و اخلاقي مانند رعايت معیارهای اجتماعي- فرهنگي، پرهیز از ارائه مطالب کذب، پرهیز از توهین و افترا، حفظ اسرار افراد و حفظ حريم خصوصي الزامي است.

✔ استفاده از عکس يا فیلم افراد درمحتوای الکترونیکی یا آموزش مجازی  بايد به گونه ای باشد که منجر به شناسايي فرد نشود و پوشاندن چشمها به تنهايي کفايت نميکند، مگرآنکه رضايت آگاهانه ی کتبي از فرد اخذ شده باشد. به عبارتي مولف موظف است اين افراد را از تمامي اطلاعاتي که ميتواند درتصمیم گیری آنها مؤثر باشد، به نحو مناسبي آگاه سازد.

✔ کسب رضايت آگاهانه  درمحتوای الکترونیکی و آموزش مجازی بايد فارغ از هر گونه اجبار، تهديد، تطمیع و اغوا انجام گیرد. در غیر اين صورت رضايت اخذ شده نامعتبر است.

✔ کسب رضايت در مورد گروههای آسیب پذير مانند سالمندان، زنان باردار، صغار، عقب ماندگان ذهني، مبتلايان به زوال عقل، بیماران روان پريش و ساير گروههای آسیب پذير، تابع راهنمای عمومي و اختصاصي اخلاق در پژوهشهای علوم پزشکي کشور ايران است.

✔ در تهیه محتوای الکترونیکي و آموزش مجازی ، تبعیت از ساير موارد مرتبط ذکر شده در راهنماهای اخلاقي عمومي و اختصاصي مصوب کشوری الزامي است.

آموزش مجازی و محتوای الکترونیکی برای تسهیل در امر آموزش و حذف محدودیت های جغرافیایی شکل گرفت. این سیستم آموزشی فارغ از زمان و مکان، امکان ادامه تحصیل را برای تمام افراد جامعه به گونه ا ی یکسان فراهم می آورد. همانند توسعه دنیای سایبر، این نوع آموزش مجازی و تولید محتوای الکترونیکی با رویکردهای اخلاقی و آموزشی همراه بوده که در این مقاله به مشکلات اخلاقی موجود اشاره و به واکاوی هنجارهای اخلاقی در آموزش مجازی و تولید محتوای الکترونیکی پرداخته می شود.

 اخلاق در آموزش مجازي و تولید محتوای الکترونیکی پيشگيري از بروز مصاديق گوناگون غيراخلاقي در محيط آموزش مجازي و محتوای الکترونیکی است. تدوين مسئولیت هاي اخلاقي سازمان هاي آموزش مجازي و تولید محتوای الکترونیکی  در قبال حقوق خود و ديگران، به سبب جريان آزاد و فراخ دامني گستره ارتباطات الکترونيکي، ضروريست.

روش کاردرتولید محتوای الکترونیکی و آموزش مجازی :

این پژوهش با روش ترکیبی توصیفی - مقایسه ای و کتابخانه ای با هدف دستیابی به الگوی اخلاقی در آموزش مجازی وتولیدمحتوای الکترونیکی  با نگرش به امکانات و ابزارهای موجود در سیستم آموزش مجازی و تولید محتوای الکترونیکی انجام شده است.

 اين نوشتار با مطالعه تحليلي ضمن ترسيم دقيق معناي اخلاق از حوزه معرفتي روانشناختي و آموزش مجازي وتولید محتوای الکترونیکی  جامع نگري نسبت به تعيين مرز محيط داخلي و خارجي سازمان با رويكرد به آرمان ها، ارزش ها و تعهدات سازمان، به مفهوم سازي اخلاق آموزش مجازي وتولید محتوای الکترونیکی مي پردازد.

براي تدوين کدهاي اخلاقي جامع در اخلاق آموزش مجازي و تولید محتوای الکترونیکی به منظور بيان مسئولیت پذيري سازمان در قبال رفتارهاي غيراخلاقي محتاج اين مفهوم سازي هستيم. بدون اين مفهوم سازي، كدبندي امور اخلاقي در حوزه آموزش مجازي و تولید محتوای الکترونیکی  ناكارآمد خواهد بود. بنابراين اخلاق آموزش مجازي و تولید محتوای الکترونیکی را مسئوليت هاي اخلاقي سازمان در قبال محيط داخلي (مديران، مشاوران، استادان، کارکنان و ...) و محيط خارجي (ناشران، تصميم گيرندگان، اوليا و مربيان، دولت و ...) و الگوهاي رفتاري ارتباطي مبتني بر رعايت حقوق ديگران تعريف مي كنند.

یافته ها درتولید محتوای الکترونیکی و آموزش مجازی:

نتایج و یافته های تحقیق نشان می دهد به دلیل آزادی موجود در فضای مجازی و تولید محتوای الکترونیکی در مقایسه با دنیای واقعی، نشر مطالب آموزشی نادرست و یا استفاده از منابع آموزشی بدون رعایت حق مولف و منابع آن بیشتر از آموزش سنتی است. همچنین در آموزش مجازی و تولید محتوای الکترونیکی هنوز تعریف درست و جامعی از اخلاق مجازی ومحتوای الکترونیکی ارائه نشده و کاربران، فراگیران و مدرسان همانند دنیای واقعی خود را ملزم به رعایت چارچوب اخلاقی نمی دانند.

نتیجه گیری :

آموزش مجازی و تولید محتوای الکترونیکی یکی از روش های آموزشی است که در سطح جامعه از آن استقبال بسیاری شده، اما هنوز تولید کنندگان محتوای الکترونیکی و آموزش مجازی در فضای مجازی دارای اخلاق حرفه ای نیستند و کامل ترین مدل اخلاقی در آن توسط کاربران و متخصصین سایبری ارائه خواهد شد.

اين مقاله مي كوشد كه به توضيح مفهوم اخلاق آموزش مجازي و تولید محتوای الکترونیکی بپردازد و ضمن تاكيد بر ضرورت و نياز، به مفهوم سازي در اين حيطه مي پردازد.

نویسنده مریم اسماعیلی